بیماری‌های خاص مانند سرطان، دیابت پیشرفته، ام‌اس یا نارسایی‌های شدید قلبی، تنها بدن فرد را تحت تأثیر قرار نمی‌دهند؛ بلکه روان، احساسات، و هویت او را نیز دگرگون می‌کنند. سرطان به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مزمن، نه تنها یک چالش پزشکی، بلکه یک بحران روانی و اجتماعی محسوب می‌شود. درک ابعاد روان‌شناختی این بیماری‌ها برای بیماران، خانواده‌ها و حتی تیم درمانی حیاتی است.

واکنش های روانی اولیه به تشخیص بیماری:

هنگامی که فرد برای اولین‌بار تشخیص بیماری خاصی مانند سرطان را دریافت می‌کند، معمولاً وارد یک چرخه هیجانی می‌شود که شامل مراحل زیر است:
1. شوک و ناباوری: فرد ممکن است نتواند تشخیص را باور کند و حتی به دنبال نظر دوم برود.
2. انکار: برای کاهش اضطراب، ممکن است به خود بگوید «حتماً اشتباه شده» یا «این فقط یک مشکل موقتی است».
3. خشم: این خشم ممکن است متوجه خود، پزشکان، خانواده یا حتی شرایط زندگی شود.
4. چانه‌زنی: فرد به دنبال «اگرها» می‌رود؛ «اگر رژیمم رو عوض کنم…»، «اگر بیشتر دعا کنم…».
5. افسردگی: احساس غم شدید، ناامیدی و از دست دادن انگیزه.
6. پذیرش: رسیدن به آرامش نسبی و آغاز تلاش برای سازگاری با شرایط.
این مراحل همیشه خطی و منظم نیستند؛ فرد ممکن است بین آن‌ها جابه‌جا شود.

چالش های روانی و هیجانی بیماران سرطانی:

- اضطراب و ترس از آینده: نگرانی درباره طول عمر، کیفیت زندگی، یا عود بیماری.
- افسردگی: از دست دادن علاقه به فعالیت‌های روزمره، کاهش انرژی و امید.
- احساس بی‌هویتی: تغییرات جسمی ناشی از درمان (ریزش مو، کاهش وزن، جای زخم) می‌تواند بر تصویر ذهنی فرد از خود اثر بگذارد.
- احساس گناه یا فشار اجتماعی: برخی بیماران خود را به خاطر بیماری‌شان سرزنش می‌کنند یا نگران بار مالی و عاطفی روی خانواده هستند.

اهمیت حمایت روانشناختی:

تحقیقات نشان می‌دهد حمایت روانی می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و حتی پاسخ بهتر به درمان کمک کند. روش‌های مؤثر شامل:
1. مشاوره فردی یا گروهی: ایجاد فضایی امن برای بیان احساسات.
2. درمان‌های شناختی-رفتاری (CBT): کمک به شناسایی و تغییر افکار منفی.
3. مدیتیشن و ذهن‌آگاهی: کاهش استرس و افزایش آرامش.
4. حمایت خانواده و دوستان: حضور عاطفی اطرافیان بسیار حیاتی است.

نقش خانواده و اطرافیان:

- گوش دادن بدون قضاوت
- اجتناب از نصیحت‌های کلیشه‌ای («مثبت فکر کن»، «همه‌چیز خوب میشه»).
- همراهی در جلسات درمانی برای کاهش احساس تنهایی
- کمک در کارهای روزمره بدون ایجاد حس وابستگی مطلق

نتیجه گیری:

بیماری‌های خاص مانند سرطان فقط یک چالش پزشکی نیستند؛ آن‌ها آزمونی برای روان، روابط و معنای زندگی هستند. رویکرد درمانی موفق، باید جسم و روان را همزمان دربر گیرد. توجه به سلامت روان نه تنها کیفیت زندگی بیمار را بالا می‌برد، بلکه می‌تواند روند درمان را نیز تسهیل کند.

دکتر پریسا یزدانی | روانشناس بالینی